Αντικείμενο μελέτης αποτελεί η πρόταση στερέωσης και αποκατάστασης του οθωμανικού λουτρού (χαμάμ) στο Κάτω Κάστρο Μυτιλήνης της νήσου Λέσβου. Η Μυτιλήνη, κτισμένη στο νοτιοανατολικό άκρο της Λέσβου, είναι μια σύγχρονη πόλη με αρκετά στοιχεία από το παρελθόν. Αποτελεί πρωτεύουσα του νησιού και έδρα του νομού Λέσβου διοικητικό, εμπορικό και πνευματικό κέντρο, με πληθυσμό 40.000 κατοίκους. Η σημερινή πόλη απλώνεται πάνω σε επτά λόφους, ενώ σ’ ένα πευκόφυτο ύψωμα στα ανατολικά βρίσκεται το Κάστρο, ένα από τα μεγαλύτερα της Μεσογείου. Η προκυμαία του εσωτερικού (νότιου) λιμανιού δίνει ένα ιδιαίτερο χρώμα στη πόλη. Πάνω απ’ όλα ξεχωρίζει ο Άγιος Θεράπων, όπου με τον επιβλητικό τρούλο του, δεσπόζει κυριολεκτικά στο λιμάνι. αρχές και στη φιλοσοφία, που διέπουν την αποκατάσταση των μνημείων. Στα πλαίσια της ωρίμανσης μελετών για το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (Ε.Σ.Π.Α) 2007-2013, η 14η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού, ανέθεσε στο γραφείο μας την παρούσα μελέτη, προκειμένου να καταστεί δυνατή η αποκατάσταση περαιτέρω τμημάτων του Κάστρου, στα πλαίσια ενός συνεχιζόμενου Έργου.

Το λουτρό (χαμάμ) του Κάτω Κάστρου είναι ένα από τα τρία λουτρά που αναφέρεται ότι υπήρχαν στο ΒΔ τμήμα της περιοχής Επάνω Σκάλα. Χρονολογείται στον 17^ο αι., διαθέτοντας αρκετά στιλιστικά χαρακτηριστικά της οθωμανικής αρχιτεκτονικής  του 17^ου αι. και ανοικοδομήθηκε πιθανότατα στη θέση κάποιου παλαιότερου λουτρού. Εξυπηρετούσε τις ανάγκες των κατοίκων του Κάτω Κάστρου, θρησκευτικές αλλά και κοινωνικές. Πιθανότατα το λουτρό δεν άλλαξε χρήση ανά τους αιώνες, με εξαίρεση ίσως το 1922. Όταν η Μυτιλήνη και συγκεκριμένα το Κάστρο δέχτηκε τους πρόσφυγες της Μ. Ασίας, δεν αποκλείεται το εν λόγω λουτρό να χρησιμοποιήθηκε προσωρινά ως κατοικία (ακριβώς όπως έγινε στο λουτρό Τσαρσί Χαμάμ). Το κτίσμα του Οθωμανικού λουτρού του Κάτω Κάστρου εμπίπτει νομικά στο καθεστώς προστασίας του Φρουρίου Μυτιλήνης. Το Φρούριο Μυτιλήνης είναι κηρυγμένο ως αρχαιολογικός χώρος με το Β.Δ. 05-03-1937 που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 104/Α/24-03-1937 και ως Διατηρητέο Μνημείο με το Β.Δ  30-09-1938, ΦΕΚ 373/04-10-1938 και την ΥΑ 25768/1590/21-03-1959, ΦΕΚ 122/04-04-1959.

Η παρουσία των Τούρκων στη Λέσβο από το 1462 μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα κληρονόμησε στο νησί χαρακτηριστικά και αξιόλογα κτήρια. Στην πόλη της Μυτιλήνης, καθώς και στο υπόλοιπο νησί της Λέσβου, υπήρχαν αρκετά οθωμανικά λουτρά δημόσια και ιδιωτικά, των οποίων ο αριθμός είναι δύσκολο να προσδιοριστεί σήμερα, καθώς πολλά απ’ αυτά: ι) έχουν καταστραφεί, ιι) είναι εντελώς εγκαταλελειμμένα, ιιι) δεν είναι καν ορατά, εφόσον καλύπτονται από νεότερα προσκτίσματα, ιν) ανήκουν μέχρι και σήμερα σε ιδιώτες, γεγονός που –επίσης- δεν διευκολύνει τυχόν καταγραφή και καταμέτρησή τους. Στη Μυτιλήνη τα γνωστότερα και προστατευμένα σαφώς από την ελληνική νομοθεσία λουτρά είναι τρία: το μεγάλο λουτρό της Αγοράς (Carsi Hamam) απέναντι από το Yeni Cami, το λουτρό στην συμβολή των οδών Καραβαγγέλη και Ηρακλείας και το λουτρό στο Κάτω Κάστρο, το οποίο αποτελεί και αντικείμενο της παρούσας μελέτης. Επίσης, στα λουτρά της πόλης επισημαίνονται τα κτίσματα (επιλεκτικά): πλησίον των Δικαστηρίων, κοντά στον Αγ. Ευδόκιμο στην περιοχή της «Επάνω Σκάλας» και στο κέντρο της πόλης, όπου σήμερα βρίσκονται τα υπεραστικά ΚΤΕΛ. Εκτός της πόλης της Μυτιλήνης, παρατηρείται αξιόλογος αριθμός λουτρών στην περιοχή της Γέρας. Για παράδειγμα, στον οικισμό «Κλαππάδο» Γέρας συναντάται ένα μικρό λουτρό και στον «Πλακάδο» δύο ιδιωτικά. Ακόμη, στο βόρειο τμήμα της Λέσβου στην Συκαμινέα, στο Κάστρο της Μήθυμνας (ξεχωρίζει, λόγω των διαστάσεών του και της επιμελημένης διακόσμησης) και στον οικισμό Υψηλομέτωπο κοντά στον παλιό μιναρέ, στα Παράκοιλα του κόλπου Καλλονής (υπάρχουν δύο λουτρά) κοντά στο τούρκικο νεκροταφείο, και δυτικά του νησιού στο Παλαιόκαστρο Σιγρίου κοντά στο παλιό τζαμί (σήμερα εκκλησία της Αγ. Τριάδας), κτισμένο από τον Καπουδάν Πασά.

Οι επεμβάσεις. που προτείνεται να πραγματοποιηθούν. έχουν ως βασικό στόχο την αντιμετώπιση των δομοστατικών και των οικοδομικών προβλημάτων, που παρουσιάζονται σήμερα στο μνημείο. Επιπλέον στοχεύουν στη διατήρηση, την ανάδειξη και τη διαρκή προστασία, τόσο του ίδιου του μνημείου όσο και του αμέσου περιβάλλοντος χώρου του. Δεδομένου ότι το μνημείο είναι κατεστραμμένο σε μεγάλο βαθμό, κυρίως στο εξωτερικό του, σε ζητήματα αναπαράστασης της αρχικής μορφής του χρησιμοποιήθηκαν κατ’ αρχήν τα σωζόμενα ίχνη, αντιπαραβάλλοντας τα με αντίστοιχα στοιχεία άλλων λουτρών. Για ορισμένα επιμέρους ζητήματα, αναμένεται να δοθούν πιθανές απαντήσεις κατά την ανασκαφή του χώρου του μνημείου που θα γίνει κατά την έναρξη των εργασιών αποκατάστασης. Η αποκατάσταση του κτιρίου θα γίνει με σεβασμό προς τις νεότερες επεμβάσεις και μετασκευές, που αποτελούν μέρος της ιστορικής εξέλιξής του, στο βαθμό βέβαια που δεν αλλοιώνουν τη γενικότερη εικόνα του. Επεμβάσεις που αποσκοπούν στην επαναφορά του μνημείου στην αρχική του μορφή θα πραγματοποιηθούν, εφόσον υπάρχει βεβαιότητα ως προς αυτήν.